TARİHİ FELAKETİN İZLERİ: 1922 İZMİR YANGINI VE KÜLLERİNDEN DOĞAN BİR KENT

Akademik Tarihi Haber | Heyhaber.com – Tülay Ataman

İzmir Yangını, 13 Eylül 1922 tarihinde başlamış ve yaklaşık dört gün boyunca sürerek kentin büyük bir bölümünü yok etmiştir. Türkiye’nin yakın tarihinde en yıkıcı kentsel yangınlardan biri olarak kabul edilen bu olay, yalnızca fiziksel yıkıma değil, aynı zamanda etnik, siyasal ve kültürel dönüşümlere de zemin hazırlamıştır.

Yangın, İzmir’in Türk ordusu tarafından kurtarılmasından (9 Eylül 1922) yalnızca birkaç gün sonra çıkmış, özellikle Ermeni ve Rum mahallelerinin bulunduğu bölgelerde etkili olmuş, ticaret merkezleri, ibadethaneler ve tarihi yapılar büyük ölçüde tahrip edilmiştir.

Yangının Seyri ve Etkisi

13 Eylül 1922 sabahı başlayan yangın, kısa sürede rüzgarın etkisiyle kontrol edilemez hale gelmiş, Kordonboyu’ndan Ermeni Mahallesi’ne, Kadifekale’den Mezarlıkbaşı’na kadar geniş bir alanı sarmıştır. Dönemin tanıklıkları ve uluslararası basın kaynaklarına göre, yangında 25 binden fazla yapı yok olmuş, 200 binden fazla insan evsiz kalmıştır.

ABD, İngiltere, Fransa ve Yunanistan’a ait savaş gemileri, limanda bekleyen sivil halkı tahliye etmeye çalışırken, yangının sebebi konusunda farklı kaynaklar ve tezler ortaya atılmıştır.

️ 

Yangının Sorumluluğuna Dair Akademik Tartışmalar

1922 İzmir Yangını’nın faili konusunda tarihçiler arasında uzun yıllardır süren tartışmalar vardır.

Bazı Batılı kaynaklar ve özellikle George Horton (ABD İzmir Başkonsolosu) gibi dönemin tanıkları, yangının Türk ordusu tarafından kasıtlı olarak çıkarıldığını öne sürerken, Türk tarihçileri ve resmi kaynaklar ise yangının Ermeni çeteler tarafından sabotaj amaçlı çıkarıldığını belirtmektedir.

Prof. Dr. Hikmet Özdemir, yangınla ilgili yaptığı çalışmalarda, dönemin siyasi atmosferinin ve büyük güçlerin çıkar çatışmalarının olayın seyrini etkilediğini vurgulamaktadır (Kaynak: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2004).

️ 

Kaybolan Kültürel Miras ve Kent Kimliği

Yangınla birlikte İzmir’in Levanten, Ermeni, Rum ve Osmanlı-Türk kültürel mozaiği büyük ölçüde yok olmuştur. İzmir’in simge yapıları, tarihi kiliseleri, sinagogları, konakları ve hanları bir daha geri dönmemek üzere yanmıştır.

Yangın sonrası dönemde Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde kent yeniden inşa edilerek modern bir şehircilik anlayışıyla Cumhuriyet İzmir’i doğmuştur.

Heyhaber 

Kaynakça:

• Horton, George. The Blight of Asia, 1926
• Özdemir, Hikmet. İzmir Yangını ve Uluslararası Tanıklıklar, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2004
• Mango, Andrew. Atatürk, 1999
• Birinci, Harun. “1922 İzmir Yangını Üzerine Yeni Belgeler,” Türk Tarih Kurumu Belleten, 2012