Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde düzenlenen 17. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Zirvesi, Türk dünyasının birlik mesajı verdiği bir platform oldu. Zirvede Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) varlığı ve tanınması konusu öne çıkarken, Türkmenistan’ın katılım düzeyi dikkat çekti.

Türk Dünyası Hankendi’de Bir Arada: EİT Zirvesi’nde KKTC Vurgusu

15 Ağustos 2025… Sıcak bir yaz gününde, gözler bir zamanlar işgal altında olan Hankendi’ye çevrildi. Azerbaycan’ın bu stratejik şehrinde, 17. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Zirvesi düzenlendi. Zirve, sadece ekonomik işbirliği açısından değil, aynı zamanda Türk dünyasının birlik ve beraberlik mesajını vermesi açısından da büyük önem taşıyordu. Murat Anar’ın zirveye dair değerlendirmeleri, bu önemi bir kez daha gözler önüne serdi.

EİT’nin Dünü ve Bugünü: Bir Tarih Yolculuğu

EİT’nin temelleri aslında çok eskilere, 1964 yılına dayanıyor. Türkiye, Pakistan ve İran, o dönemde “Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (RCD)” adı altında bir araya gelmişti. Amaç, ekonomik işbirliğini güçlendirmekti. Ne var ki, 1979’da İran’daki devrim bu yapının faaliyetlerini sekteye uğrattı. Neyse ki, 1980’lerde ekonomik canlanma çabaları yeniden başladı ve 1985’te EİT doğdu. Türk Cumhuriyetleri’nin bağımsızlıklarını kazanmasıyla birlikte Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Afganistan da EİT’ye katıldı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise gözlemci üye statüsünde yerini aldı.

Hankendi Zirvesi: Azerbaycan’ın Güç Gösterisi

Zirvenin Hankendi’de yapılması, sembolik olarak büyük anlam taşıyordu. Bir zamanlar işgalcilerin başkent olarak kullandığı bu şehirde, Azerbaycan tüm dünyaya gücünü ve kararlılığını gösterdi. Zirveye Türkiye, Azerbaycan, İran, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanları katıldı. Kazakistan Başbakanı, Afganistan Geçici Hükümeti Başbakan Yardımcısı da oradaydı. Ancak, Türkmenistan’ın zirveye Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı düzeyinde katılması dikkat çekti. Üye ya da gözlemci üye olmamasına rağmen Birleşik Arap Emirlikleri Endüstri ve İleri Teknoloji Bakanı da zirvedeki yerini almıştı.

Türkmenistan’ın Mesafeli Duruşu: İşbirliğine Neden Yanaşılmıyor?

Türkmenistan’ın Türk Devletleri Teşkilatı’nda gözlemci üye statüsünde olmasına rağmen Türk Birliği’ne karşı mesafeli duruşu, uzun zamandır merak konusu. EİT’ye diğer devletlere göre daha alt düzeyde temsilci göndermesi de bu merakı körüklüyor. Acaba Türkmenistan, neden istenilen düzeyde bölgesel işbirliğine yanaşmıyor? Bu soru, pek çok kişinin aklında dönüp duruyor.

Peki, Türkmenistan’ın hem Türk Devletleri Teşkilatı’na tam üye olarak hem de EİT’ye Devlet Başkanlığı düzeyinde katılmasıyla iki yapının da gücüne güç katma zamanı gelmedi mi? Türkmenistan’ın bu tavrı görmezden gelinmemeli ve tavrını değiştirecek adımlar atılmalı. En üst düzeyde ve en güçlü şekilde Türk Devletleri Teşkilatı’na da EİT’ye de entegre olmalı. Unutmayalım ki, Türkmenistan’ın tam destek vermediği bir Türk Devletleri Teşkilatı ve EİT her zaman eksik kalacaktır.

KKTC’nin Varlığı: “Ben de Varım!” Dedi

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, bu zirvede adeta “Ben de varım, ben de bir gücüm, beni artık tanımanızın zamanı geldi” dedi. Zirveye katılan ülkelerin çoğunluğu tarafından henüz tanınmasa da KKTC, varlığını net bir şekilde ortaya koydu. EİT’nin diğer üyeleri de KKTC’ye “Eyvallah KKTC, sen bizim kardaşımızsın, sen bizim için bir güçsün, bizim için vazgeçilmezsin” mesajını verdi. Umuyoruz ki, başta Azerbaycan ve diğer Türk Devletleri olmak üzere birçok ülke, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olarak tanıyacak.

Türkiye ve Azerbaycan: Bölgesel Güç Dengesi

Eskiden Türk Birliği’nde ve bölgede Türkiye tek denge ve güçtü. Ancak, özellikle Karabağ zaferinden sonra Azerbaycan’ın da aktif bir denge kuran, hatta denge bozan bir güç haline gelmeye başladığını görüyoruz. Azerbaycan Türkü Siyaset Bilimci Ramiya Mamedova’nın dediği gibi, Türkiye Türk Birliği’nin beyni, Azerbaycan ise kalbi. Diğer Türk Devletleri de bu birliği bir vücut olarak düşünürsek, birliğin diğer organları. Azerbaycan’ın bölgede bir güç haline gelmesi, Türkiye, Türk birliği ve bölge için hayati öneme sahip.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da vurguladığı gibi, ekonomik anlamda güçlü olmak siyasi olarak da güçlü olmak anlamına geliyor. İsrail’in haksızlığına karşı EİT’nin haklıyı desteklemesi, yenilenebilir enerjinin ve iklim değişikliğine karşı mücadelenin önemi de zirvede dile getirilen önemli konular arasındaydı.

Zengezur Koridoru: Bölge Ekonomisine Can Suyu

Zirvede Zengezur koridorunun açılmasının bölge ekonomisini canlandıracağı ve ticaret hacminin en az 100 milyar dolara çıkarılması gerektiği vurgulandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ise Azerbaycan’ın barışçıl bir devlet olduğunu ancak hala Ermenistan tarafından işgal edilen Azerbaycan topraklarının olduğunu ve Batı Azerbaycan gerçeğinin tüm dünya tarafından görülmesi gerektiğini söyledi.

Sonuç Yerine: Daha Çok İş, Daha Çok Yol Var

Bu tür toplantılar, oldukça önemli. Alınan kararların ne kadar uygulanıp uygulanmadığını zaman gösterecek. Ancak Türkiye ve artık Azerbaycan, özellikle bölgede belirleyici bir güç. Türk Birliği adına, birliğin beyni Türkiye ne kadar güçlü olursa, kalbi Azerbaycan ne kadar güçlü olursa diğer Türk Devletleri de bölgede o kadar güçlü olur. Türkmenistan’ın aktif rol almaya ikna edilmesi gerekiyor. EİT şunu görmeli: Devletler düzeyinde alınan kararlar özel sektöre ulaşmadığı, üretici, satıcı, alıcı işin içine girmediği sürece devletleri yönetenler istediği kadar uğraşsın, teşkilata ait devletler arasında ticaret gelişmez. Son zamanlarda bölgede özellikle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tanınması adına ve ilişkiler bakımından olumlu gelişmeler olsa da bu çalışmalar henüz istenilen düzeyde ve etkide değil. Daha yapılacak çok iş, gidilecek çok yol var…