Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın 17. Zirvesi, Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde gerçekleşti. Zirvede bölgesel işbirliği vurgulanırken, Türkmenistan’ın katılım düzeyi ve KKTC’nin artan görünürlüğü öne çıktı.

EİT Zirvesi Hankendi’de Toplandı: Türkmenistan’ın Mesafeli Duruşu Dikkat Çekti

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 17. Zirvesi, geçtiğimiz günlerde Azerbaycan’ın bir zamanlar işgal altında olan Hankendi şehrinde yapıldı. Zirve, bölge ülkeleri arasındaki ekonomik bağları güçlendirme hedefiyle toplanırken, katılımcılar ve özellikle Türkmenistan’ın sergilediği tutum dikkatlerden kaçmadı. Ankara kulislerinde konuşulanlara göre, zirve, bölgesel güç dengeleri açısından da önemli mesajlar içeriyordu.

EİT’nin Dünü ve Bugünü: Kalkınma İçin İşbirliği

EİT’nin temelleri aslında çok daha eskiye, 1964’e dayanıyor. O dönemde Türkiye, Pakistan ve İran’ın bir araya gelerek kurduğu “Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (RCD)” örgütü, ekonomik işbirliğini artırmayı amaçlıyordu. Ancak 1979’daki İran devrimiyle birlikte bu yapı bir süre askıya alındı. Neyse ki 1980’lerde ekonomik faaliyetler yeniden canlandı ve 1985’te de EİT resmen kuruldu. 1990’ların başında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan Türk Cumhuriyetleri de EİT’ye katılarak örgüte yeni bir soluk getirdi. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Afganistan’ın katılımıyla EİT, daha geniş bir coğrafyaya yayılmış oldu. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise gözlemci üye statüsünde yerini aldı.

Hankendi Zirvesi: Azerbaycan’ın Güç Gösterisi

Zirvenin Hankendi’de yapılması, Azerbaycan için sembolik bir anlam taşıyordu. Bir zamanlar işgal altında olan ve işgalcilerin başkent olarak kullandığı bu şehirde zirvenin düzenlenmesi, Azerbaycan’ın bölgedeki gücünü ve kararlılığını göstermesi açısından önemliydi. Zirveye Türkiye, Azerbaycan, İran, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanları katılırken, Kazakistan Başbakanı, Afganistan Geçici Hükümeti Başbakan Yardımcısı da hazır bulundu. Ancak Türkmenistan’ın zirveye Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı düzeyinde katılması dikkat çekti.

Türkmenistan’ın Tutumu: İşbirliğine Mesafe mi?

Türkmenistan’ın zirveye diğer ülkelere göre daha alt düzeyde temsilci göndermesi, Ankara’da çeşitli yorumlara neden oldu. Türkmenistan’ın Türk Devletleri Teşkilatı’nda da gözlemci üye statüsünde bulunması ve Türk Birliği’ne karşı mesafeli duruşu, “Türkmenistan neden bölgedeki işbirliğine istenilen düzeyde yanaşmıyor?” sorusunu akıllara getirdi. Özellikle Bakü ve Ankara hattında, bu durumun Türkmenistan’ın iç politik dengeleri ve dış politika öncelikleriyle ilgili olabileceği konuşuluyor.

Konuyla ilgili görüştüğümüz emekli diplomat Ayşe Hanım, “Türkmenistan’ın bu tutumu, uzun vadede hem kendisi hem de bölgedeki işbirliği açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir. Türkmenistan’ın hem Türk Devletleri Teşkilatı’na tam üye olması hem de EİT’ye Devlet Başkanlığı düzeyinde katılması, her iki yapının da gücüne güç katacaktır” dedi. Ayşe Hanım, Türkmenistan’ın bu tutumunun görmezden gelinmemesi ve bu durumu değiştirecek adımlar atılması gerektiğini de sözlerine ekledi.

KKTC’nin Varlığı: “Ben de Varım” Dediği Zirve

Zirvenin bir diğer önemli noktası ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) varlığını net bir şekilde ortaya koyması oldu. Her ne kadar zirveye katılan ülkelerin çoğunluğu tarafından henüz tanınmasa da KKTC, “Ben de varım, ben de bir gücüm, beni artık tanımanızın zamanı geldi” mesajını verdi. Ankara’daki siyasi çevreler, EİT’nin diğer üyelerinin de KKTC’ye bu mesajı destekler nitelikte yaklaştığını düşünüyor. Hatta kulislerde, başta Azerbaycan olmak üzere diğer Türk Devletleri’nin KKTC’yi tanıması yönünde adımlar atılabileceği konuşuluyor.

Türkiye ve Azerbaycan: Bölgesel Güç Dengesi

Karabağ zaferinden sonra Azerbaycan’ın bölgedeki rolü ve ağırlığı giderek artıyor. Önceden Türk Birliği’nde ve bölgede Türkiye tek denge unsuru iken, artık Azerbaycan da aktif bir denge kurucu ve hatta denge bozucu bir güç haline gelmeye başladı. Azerbaycanlı Siyaset Bilimci Ramiya Mamedova’nın da belirttiği gibi, Türkiye Türk Birliği’nin beyni, Azerbaycan ise kalbi konumunda. Diğer Türk Devletleri de bu birliğin diğer organları olarak düşünülebilir. Azerbaycan’ın bölgede güçlenmesi, Türkiye, Türk birliği ve bölge için hayati öneme sahip.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın zirvede yaptığı konuşmada ekonomik anlamda güçlü olmanın siyasi olarak da güçlü olmak anlamına geldiğini vurgulaması, İsrail’in haksızlığına karşı EİT’nin haklıyı desteklediğini belirtmesi ve yenilenebilir enerjinin önemine dikkat çekmesi, Türkiye’nin bölgedeki liderlik rolünü bir kez daha gözler önüne serdi.

Zengezur Koridoru: Bölge Ekonomisine Can Suyu

Zirvede Zengezur koridorunun açılmasının bölge ekonomisini canlandıracağı ve ticaret hacminin en az 100 milyar dolara çıkarılması gerektiği de vurgulandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ise Azerbaycan’ın barışçıl bir devlet olduğunu ancak hala Ermenistan tarafından işgal edilen Azerbaycan topraklarının bulunduğunu ve Batı Azerbaycan gerçeğinin tüm dünya tarafından görülmesi gerektiğini söyledi. Aliyev’in bu sözleri, bölgedeki hassas dengeleri ve çözülmeyi bekleyen sorunları bir kez daha hatırlattı.

Sonuç Yerine: İşbirliği ve Beklentiler

Bu tür toplantılar, bölgesel işbirliği ve ekonomik kalkınma açısından büyük önem taşıyor. Ancak alınan kararların ne kadarının hayata geçirileceği zamanla görülecek. Türkiye ve Azerbaycan’ın bölgede belirleyici güçler olduğu yadsınamaz bir gerçek. Türk Birliği’nin beyni Türkiye ve kalbi Azerbaycan ne kadar güçlü olursa, diğer Türk Devletleri de bölgede o kadar güçlü olacaktır. Türkmenistan’ın aktif rol almaya ikna edilmesi ve EİT’nin devletler düzeyinde alınan kararların özel sektöre de ulaşmasını sağlaması gerekiyor. Aksi takdirde, teşkilata üye devletler arasındaki ticaretin istenilen düzeyde gelişmesi zor olacaktır. Son zamanlarda KKTC’nin tanınması ve ilişkilerin geliştirilmesi adına olumlu gelişmeler yaşansa da bu çalışmalar henüz istenilen hızda ve etkide değil. Daha yapılacak çok iş, gidilecek çok yol var…